Türkçe terim

Açıklaması

İngilizcesi

Abajur:

Bir lambanın alevinin etrafını, gözlerimizi kamaştırmayacak şekilde çeviren cam, bez, karton veya madeni koruyucu. Değişik şekilleri olur: vazo şekline "tülip" (frz. "lale") denir, küre şeklinde olanı "glob" olarak bilinir. Bunlara genellikle "fanus" da denir. Alevin sadece bir yanını saran madeni veya aynalı cam yansıtıcıya "reflektör" denir.

Shade
tulip-shade
globe
reflector

Aplik:

Duvara tesbit edilmiş lambalara verilen isim;

Sconce, bracket

Asetilen:

Karpit ve suyla elde edilen gaz, formülü C₂H_2. . Havagazı teknikleriyle kullanılır. Karpitin 1893'ten itibaren elektrikli fırınlarda imal edilmesiyle asetilen lambaları piyasaya çıktı.

Acetylene

Avize:

Tavan lambalarının çok kollu olanlarına verilen isim. Kristallileri makbuldür.

Chandelier, electrolier, gasolier...

Ayar düğmesi:

Sıvı yakıtlı bir lambanın fitilini ayarlamaya yarar. Üstünde ve daha ender olarak arkasında, bek'i yapan firmanın simgesi bulunur.

Wick-knob

Bek:

Elektrik öncesi lambaların, ışığı üreten kısmı. "Makine" diyen de vardır.

Burner

Benzin:

Ham petrolün damıtılmasıyla elde edilen sıvı yakıt. Arabalarda kullanılan benzine ve çakmak benzinine de benzer. Gazyağıyla aynı yıllarda kullanılmaya başladı.

Gasoline (USA)

Petrol (GB)

Bütan:

Tüplerde propan'la karışık olarak sıvı halde satılan gaz. Ham petrolün damıtılması yoluyla elde edilir. Formülü C₄H_10.

Butane

Disk:

Aleve enine şekil veren ve verimini arttıran unsur. "Düğme" de denebilir.

Flame-spreader

Doğalgaz:

Yer altında ham petrol gibi biyolojik kalıntılardan oluşmuş bir gaz türü. Başta gelen unsuru metan (CH₄). Çinliler günümüzden ykl. 2.000 yıl önce kullanmışlar.

Natural gas

Duy:

Elektrikli lambalarda ampulü tutmaya ve cereyanı ona iletmeye yarar. Değişik tipleri vardır. Türkiye'de kullanılanlar Edison 14 ve 27 mm.'lik vidalı duylardır. Fransa'da va diğer bazı ülkelerde bayonetli (çentikli) Swan tipi duylar mevcuttur.

Bulb-socket

Düğme:

Elektrikli lambanın yanıp sönmesine yarar. En eskileri havagazı musluğu gibi dönerek kumanda edilirmiş, çıtçıtlı kablo üstü modeller daha sonraları ortaya çıkmış.

Switch

Fitil:

Pamuktan dokunmuş yassı veya boru şeklinde şerit. Sıvı yakıtı hazneden bek'e ulaştırmaya yarar. Fitilin genişliği, lambanın aydınlatma gücünü tespit eder ve bir bek'in numarası, fitilin genişliğine göre tayin edilir. Fitil sözcüğünü akkor gömleklerine kullanmak hatadır.

Wick

Gaz:

Çok anlamlı bir sözcük:

1) Katı ve sıvının yanı sıra maddenin üçüncü hali;

2)"Gazhane" denen fabrikalarda yapılıp bir boru şebekesi yoluyla abonelere dağıtılan gaz. 20. yy sonlarına doğru yerini doğalgaza bıraktı. Bk. Havagazı;

3) Gazyağının halk arasında yaygın ismi. Sıvı bir yakıttır !!

1) ve 2) No.lu anlamlarda: Gas.

3) No.lu anlamda bkz.: gazyağı

Gazyağı:

Genel olarak "gaz" tabir edilen, ve havagazıyla karıştırmamak için "gazyağı" olarak adlandırmayı tercih ettiğim sıvı yakıt. Ham petrolden elde edilir ve kokusuz, kaliteli  çeşidini bulmak zordur. Rafinaj yönteminin bulunuşu 1850'lerin başına dayanır. Daha eski çağlardan bahsederken "gaz lambası" veya "gazyağı lambası" terimlerini kullanmak yanlıştır. İlkel lambalarda gazyağından önce ham petrol kullanılmış olablilr, fakat bu yaygın bir uyuglama olmadığı gibi ham petrole "gazyağı" demek de doğru değildir. Gazyağı, bitkisel yağlardan daha akıcı olması nedeniyle fitilin emme gücü yoluyla kolayca aleve kadar yükselir. Yağ lambalarına kıyasla tasarımı daha basit lambalarda kullanılır.

Kerosene (USA)
Paraffin (GB)

"Oil" terimi İngilizcede fark gözetmeksizin hem bitkisel yağlara, hem de gazyağına kullanıldığı için çevirilerde konuyu bilmeden basmakalıp "yağ" veya "gaz" olarak çevrilmemelidir.

Gömlek:

Akkor haline gelip, içerdiği ısıyı ışığa dönüştüren madde. Klasik formülü %99 toryum oksit ve %1 seryum oksittir. 1990'ların başında daha az radyoaktif elementlerden yapılmaya başlandı. Son yıllarda İstanbul'da lambacılar gömleğe "fitil" adını  takmış. Esas fitille karıştırılmaması gerkir (bak bu sözcüğe).

Incandescent mantle

Havagazı:

Maden kömürünün ısıtılmasıyla elde edilen bir gaz türü. 19.y.y. başından itibaren endüstrisi olan ülkelerde kullanılmış, fakat doğalgazın rekabeti yüzünden ve çevreyi kirleten bir üretim olduğundan terkedilmiştir. (Fransa, İngiltere gibi ülkelerde 1975 civarında, Türkiye'de 1990'larda). Başta gelen unsurları karbon monoksit (zehirli) ve hidrojen. Bulunuşu 1800 civarındadır.

Coal-gas, town-gas

Hazne:

Sıvı yakıtlı lambaların yakıtının konduğu kap. Kavanoz da denebilir.

Fount, container, tank

Meme

Gaz halindeki yakıtlarla akkor ışığı üreterek çalışan lambalarda (ya da gaz ocaklarında) havagazının veya buharın fışkırdığı minik delik.

Injector 

Palanga:

Tavandan askılı lambaların yüksekliğini ayarlamaya yarayan ağırlık. Çok güzelleri vardır.

Counterweight,
rise-and-fall pendant

Paraçol:

Birden fazla kolları olan duvar lambası, aplik..

Multiple-bracket

Plafonye:

Yassı tavan lambası.

Ceiling-fixture

Propan:

Tüplerde bütan'la karışık olarak sıvı halde satılan gaz. Ham petrolün damıtılması yoluyla elde edilir. Formülü C₃H_8.

Propane

Şişe:

Aleve hava temin etmek için çekim yaratan cam baca. İlk olarak çift hava akımlı yağ lambalarında 1782 yılında kullanılmıştır. Her bek'in kendine özel biçimde şişesi olmalıdır, yoksa hava akımı tatmin edecek şekilde oluşmaz, lamba is yapar, kokar. Günümüzde Fransa'da olsun, Türkiye'de olsun satışa sunulan gazyağı lambalarının çoğunda ilgisiz şişeler görüyorum. Bu hatalar yalnız eskicilerin sattığı lambalarda değil, yepyeni, fabrikadan çıkma lambalarda da var.

Chimney

Yağ (bitkisel)

Avrupa'nın kuzey kesimlerinde kolza'dan, güneyde zeytinden elde edilen sıvı yağlar, eski çağlardan beri aydınlatmada kullanılageldi. Yağ içeren her türlü bitkiden de elde edildi: haşhaş tohumu, meşe palamudu, vs. Viskozitesi yüksek olduğundan birçok lambalarda pompalar sayesinde fitile kadar çıkarılır.

Vegetable-oil, colza-oil.